آیا بنزین همچنان بخار می شود؟!

مقاله ای که در زیر می‌خوانید در دی ماه سال 1380 در ماهنامه وزین گزارش منتشر گردید. در آن زمان نشریه گزارش هنوز به ورطه سیاست زدگی نیافتاده بود و یک کادر حرفه ای آن را اداره می کرد.این مقاله پژوهشی که  از انتشار آن نزدیک به 9 سال می گذرد پاسخی است به کسانی که بنزین مورد نیاز مصرف کنندگان ایرانی را استاندارد می دانند. در هفته های اخیر آلودگی دهشتناک پایتخت ایران، پایتخت نشینان را دچار مشکلات جدی نمود و از طرفی  این آلودگی باعث گردید برخی رازها در مورد بنزین فاش گردد، ولیکن نوشتاری که 9 سال پیش با تلاش یک روزنامه نگار حرفه ای  نوشته شده بود همچنان مورد بی توجهی متولیان است...این مقاله پر ارزش را پس از گذشت 9 سال دوباره بازتاب می دهم ( به گمانم برای اولین بار در اینترنت) تا شاید  مشخص گردد چه کسانی می خواهند صورت مساله ، آن هم پس از این همه سال پاک گردد...

بنزین و گازوئیل بخار می‌شود،ما مریض می‌شویم،محیط زیست صدمه می‌بیند،اما ...!
از عجایب روزگار این که نفت  گاز هم در ایران شروع به تبخیر کرده است. در مقابل این پدیده باید بخندیم یا بگرییم؟!
«در خیر نیامده بود» یک به یک مقاله تبدیل شد.
صحبت یکی ازمدیران شعب بانک های کشاورزی مبنی بر اینکه ظرفیت ثابت باک خودروی وی اخیراً با حجم‌های مختلف در جایگاه‌های بنزین پر و در یک مسافت ثابت (تهران تا شهرری) به صورت غیر متعارف خالی می‌گردد، بهانه‌ای بود تا یک جمله کوتاه در خبرها نیامده بود که ... در شماره 127 ماهنامه نگاشته شود. در پی آن، اطلاعات مختلفی از سراسر کشور برای مجله ارسال شد و پی‌گیری‌های نشریه نشان داد: چند سال است که بنزین و گازوییل بخار می‌شود، به مردم کم‌فروشی می‌شود، ما مریض می‌شویم، محیط زیست صدمه می‌بیند و ...
پیش از آغاز موضوع‌های اصلی این گزارش، باید به اطلاعات زیر توجه کرد:
بنزین به عنوان یک ماده شیمیایی ترکیبی، خاصیت فرار بودن دارد. در مجاورت هوا و بویژه هوای گرم، میل بنزین به تجزیه (فرار شدن) بیشتر است، به همین دلیل، میزان تبخیر آن در فصول سرد نسبت به فصول گرم و در مناطق سردسیر نسبت به مناطق گرمسیر، کمتر است.
سازندگان بنزین (پالایشگاهها) دقت ویژه‌ای مبذول می‌کنند تا خاصیت فرار شدن مولکول‌های بنزین را به حداقل برسانند. از لحاظ استانداردهای بین‌المللی و زیست محیطی، تبخیر بنزین قابل عرضه نباید به طور متوسط بیش از 4 در هزار و در کشورهای گرمسیر، حداکثر 5/4 در هزار باشد، اگر میزان متوسط تبخیر در فصول سرد و گرم و مناطق سردسیر و گرمسیر کشوری مثل ایران از 4 یا حداکثر 5/4 در هزار بیشتر باشد، آن بنزین هم سلامت انسانها را به خطر می‌اندازد و هم ایمنی و بقای محیط زیست را.
بنزین پس از تبخیر به حدود صد عنصر شیمیایی تجزیه می‌شود. مهم‌ترین و خطرناک‌ترین عناصر مزبور به CFC و هیدروکربن‌های با فشار کم (نظیر بنزین- تری متیل پنتان-اتیلن-اولفین‌ها-گزیلن-تولین و ...) موسومند.
اثر بنزین بر روی انسان در کوتاه مدت سر درد و در بلند مدت، اختلال در خون‌سازی و سلول‌سازی در بدن انسان است.
سرطان‌زا بودن بنزین و تری متیل پنتان به اثبات رسیده است. «اصولاً بسیاری از عناصری که از تجزیه بنزین حاصل می‌شود، خاصیت سرطان‌زایی دارند.»
اتیلن مانع رشد گیاهان می‌شود و یک سری از هیدروکربن‌ها در برخورد با نور خورشید تبدیل به گاز "ازن" می¬شوند که برای انسان و محیط زیست هزار و یک نوع زیان دارد.
اکنون که با بخشی از عوارض و اثرات بنزین آشنا شدید، می‌توانیم برویم سر اصل مطلب.
در اوایل دی ماه امسال، برنامه‌ای از تلویزیون پخش شد که نشان می‌داد بازرسان به پمپ بنزین¬ها مراجعه می‌کنند. مثلاً 20 لیتر بنزین در گالن می‌خرند، بعد خودشان را معرفی می‌کنند و ضمن نشان دادن گالن‌های مندرج به صاحب پمپ‌بنزین، نشان می‌دهند که به جای 20 لیتر، 18 لیتر بنزین فروخته است (کم‌فروشی کرده است.)
با دیدن این برنامه، مردم لب به سخن می‌گشایند و در دل از دقت مسوولان برای احقاق حقوق عامه، قدردانی می‌کنند. که البته جای قدردانی هم دارد و باید با آن معدود از پمپ‌بنزین‌هایی که کم‌فروشی می‌کنند، برخورد قانونی شود.
اما آیا در این کشور کسی هم هست که با مسوولانی که بنزین غیراستاندارد با خاصیت تبخیری بسیار تولید و عرضه می‌کنند و باکشان هم نیست که چه بر سر مردم، محیط زیست و اقتصاد کشور می‌آید، برخورد کند؟
کسی هست از وزارت نفت و سازمان حفظ محیط زیست و سایر وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مسوول بپرسد چرا چهار سال است میزان تبخیر بنزین در ایران آنقدر زیاد شده است که در تصور نمی‌گنجد و چرا نفت گاز (گازوییل) که اصولاً خاصیت تبخیری ندارند، در ایران خاصیت تبخیری هم پیدا کرده است؟!
سابقه شروع تبخیر نفت گاز و افزایش میزان بنزین به پیش از زمستان سال 1377 و به استان فارس (یک استان گرمسیر) بر می‌گردد. صاحبان پمپ‌بنزین‌ها متوجه شدند میزان کسری بنزین‌ پمپ آنها به مقدار قابل ملاحظه‌ای بالا رفته و بابت نفت گاز هم با کسری مواجه هستند. شاید آنان نخست به کارگران خود سوءظن پیدا کرده باشند، اما به هرحال ادامه کسری‌ها و کنترل کار کارگران بالاخره آنان را متوجه این واقعیت کرد که علت را باید در جای دیگری جستجو کرد. این جستجوها نشان داد که عیب از محصول است، یعنی از بنزین و نفت و گاز.
از همین زمان، یک سلسله مکاتبات و پی گیری‌ها آغاز شد که هنوز هم ادامه دارد.
پس از فارس، نوبت سایر استانها بود که پمپ بنزین دارهایشان متوجه کسری فاحش بنزین و پدیده نو ظهور تبخیر نفت گاز شوند.
سیل نامه‌ها از پمپ‌بنزین‌های سراسر کشور به سوی هیأت مدیره کانون انجمنهای صنفی صاحبان جایگاههای اختصاصی سراسر کشور سرازیر شد. صاحبان پمپ‌بنزین‌ها از طریق ادارات منطقه‌ای شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و کانون انجمن‌های صنفی از طریق مدیریت اصلی شرکت ملی پخش فرآورده¬های نفتی و مقامات وزارت نفت، پی‌گیر موضوع شدند.
برای پی بردن به سابقه امر، از میان صدها نامه و عریضه، دو نامه را در زیر منعکس می‌کنیم:
به: مدیریت محترم عملیات
از: منطقه فارس
موضوع: کمبود جایگاههای شرکتی و اختصاصی  
سلام علیکم
احتراماً باستحضار میرساند پیرو نامه‌های 5103/816 و 6102/816 به ترتیب تاریخهای 1/9/78 و 20/10/78 جایگاههای شیراز بعلت کسری آوردن متوالی که آن را ناشی از بنزین موتور و نفت گاز تولیدی شیراز میدانند کراراً مراجعه و گله‌مند هستند این منطقه از طریق سیستم بازرسی و عملیاتی کنترل لازم و راهنمایی لازم بعمل آمده، نتیجه حاصل نگردیده است.
نامبردگان متقاضی مراجعه حضور ]ی[ جنابعالی جهت بیان مشکلات خود هستند تقاضا دارد که جهت رسیدگی وضع آنان اقدام معمول گردد. ضمناً جایگاههای شرکتی هم دچار کمبود می‌شوند.
پیشنهاد می‌گردد فرد مطلع جهت رسیدگی محلی به منطقه اعزام و رسیدگی مبذول گردد از مساعدتی که می‌فرمایید قبلاً سپاسگذاری مینماید.
عیدی محمد فرامرزی 

......................................................................................
تاریخ 8/5/1379- شماره 79/308
بسمه تعالی
جناب آقای مهندس آقابابایی
مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران
با سلام
احتراماً پیرو نامه‌های متعدد تقدیمی و مذاکرات در جلسات با مسوولان محترم در مورد تبخیر و کسریهای غیرمتعارف که ظرف یکسال و نیم¬گذشته پدید آمده و همچنان ادامه دارد و ضرر و زیان هنگفتی را بر جایگاهها تحمیل نمود و ضمن از بین بردن نقدینگی، برخی از جایگاهها را نیز با ورشکستگی مواجه نموده است روزانه دهها شکایت از صاحبان اماکن عرضه به دفتر انجمن واصل می‌شود ولی با گذشت بیش از 20 ماه از بروز این پدیده مهم و حساس هنوز هیچگونه پاسخی داده نشده و هیچ اقدام عینی و مثبتی صورت نگرفته است جز آنکه فقط انجام بازرسی و بررسی و تحقیق را اعلام داشته‌اند که نتایج همگی تا آنجا که پیگیریهای انجمن نشان می‌دهد مثبت و حاکی از وجود کسریهای زیاد و غیرمتعارف بوده است لذا همکاران ما منتظر اقدامی عملی هستند تا از زیان فاحش آنان جلوگیری نماید و درد آنان چاره شود چه اگر مدتی دیگر بگذرد جایگاهها با بحران مالی مواجه و قادر به ادامه فعالیت نخواهند بود. مستدعی است مقرر فرمایید هر چه زودتر نظر و نتایج و اقدامات بعمل آمده را اعلام فرمایید تا به اطلاع کلیه اعضا رسانیده شود.
با آرزوی توفیق و سلامت با تقدیم احترام- ناصر رییسی فرد رییس هیات مدیره کانون انجمنهای صنفی جایگاههای اختصاصی کشور  
کنار باک خودرویتان بایستید و نفس بکشید!
من و شما وقتی از نزدیک پمپ‌بنزین می‌گذریم، (مخصوصا در فصول گرم سال) بوی تند گازهای مختلفی را استشمام می‌کنیم. وقتی قصد بنزین زدن داریم، اگر مریض یا ضعیف باشیم، بی‌آنکه متوجه شویم احساس ضعف و سرگیجه می‌کنیم و اگر هم متوجه شویم، آن را به حساب بنزین‌هایی که از لوله خروجی پمپ‌ها چکه چکه یا شرشر یه زمین می‌ریزد، می‌گذاریم، در حالی که قسمت عمده این گازها حاصل تبخیر بنزین یا نفت گاز است.
استاندارد تبخیر بنزین در ایران 5/4 در هزار برای پمپ‌بنزین‌ها تعیین شده است در حالی که میزان تبخیر اکنون به چند برابر رسیده است. ما از زبان فرد مطلع و موثقی شنیدیم که می‌گفت: تا قبل از این پیشرفت شگفت‌انگیز(!) میزان تبخیر بنزین در پمپ‌بنزین‌های منطقه شمیران در بهمن ماه 5/1 در هزار بود و اکنون به 5/6 در هزار رسیده است. حال حساب کنید میزان تبخیر را در پمپ‌بنزین‌های واقع در مناطق گرم و در فصل تابستان.
تبخیر بنزین و نفت گاز فقط منحصر به پمپ‌بنزین‌ها نیست. از زمان خروج بنزین و نفت گاز از کاتالیزورهای پالایشگاهها تا زمانی که این بنزین یا نفت گاز در کاربوراتور خودرو به مرحله احتراق می-رسد، تبخیر می‌شود.
پی گیری‌ها نشان داد از زمان بارگیری یک تانکر 20 هزار لیتری تا زمان تخلیه آن در انبارهای پمپ-بنزین حدود 300 لیتر بنزین تبخیر می‌شود. ما نمی‌دانیم بنزین و نفت گاز پس از خروج از کاتالیزورها و انبار شدن در منابع اصلی، چند روز در این منابع می‌مانند و چند درصد یا چند در هزار این دو ماده سوختی در این مرحله تبخیر می‌شود. امکان دسترسی به این رقم فقط در صورتی میسر خواهد بود که مسوولان پالایشگاه‌ها خود آمار واقعی را ارایه دهند.
از سوی دیگر، پس از انتقال نفت گاز یا بنزین به باک خودرو، تا زمانی که به مرحله اشتعال در کاربوراتور برسد، این تبخیر همچنان ادامه دارد. اگر باور ندارید، مخصوصا در تابستان نزدیک باک خودروی خود بایستید و بو بکشید تا متوجه شوید. انگار در پمپ‌بنزین‌های ایران قبل از سال 1377 ایستاده‌اید!
علت این تبخیر شدید هنوز مشخص نشده است. اما تحقیقات ما نشان داد که وظیفه شناسی یک صاحب منصب وزارت نفت موسوم به آقای چشم آذر که رییس بازرسی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی است، سبب شده مدیریت وزارت نفت نتواند واقعیت شدید و خطرناک بنزین را نادیده بگیرد و لذا پژوهشگاه صنعت نفت را مامور کرده‌اند در این زمینه تحقیق کند و نتیجه را گزارش دهد. ولی تا زمانی نگارش این سطور هنوز از نتیجه آن تحقیقات خبری منتشر نشده است.
تایید ضمنی
در روز چهارشنبه، 12 دیماه جاری، همایش یک روزه‌ای با شرکت گروهی از مقامات وزارت نفت و صاحبان پمپ‌بنزین‌های سراسر کشور در تهران تشکیل شد که واکاوی دقیق مذاکرات انجام شده در آن، ما را به تایید ضمنی افز‌ایش تبخیر بنزین و آغاز تبخیر نفت گاز مواجه می‌کند. گر چه آقای کشکولی مدیر عملیات شرکت پخش این نکته را مطرح کرد که کسری بنزین در پمپ‌بنزین‌ها، طی سالهای اخیر می‌تواند از نشت بنزین در مخازن هم ناشی شود، اما مذاکرات بعدی، این نظریه را با تردید مواجه کرد.
ایشان متذکر شد که طی سالهای اخیر برای کاهش آلودگی هوا، پالایشگاهها برای اکتان‌سازی، ماده MTV را جایگزین تترااتیلن سرب کرده‌اند که هر چند تأثیر قابل ملاحظه‌ای در کاهش آلودگی هوا داشته است اما در صورت نشت بنزین و ورود آن به سفره آب‌های زیرزمینی، ماده MTV با آب‌های زیرزمینی مخلوط می‌شود که برای انسان و محیط زیست بسیار خطرناک است.
آقای کشکولی در پاسخ به اعتراض صاحبان جایگاههای اختصاصی، در مورد تبخیر سایر فرآورده‌های نفتی، مانند نفت گاز گفت که در این باره اقداماتی صورت گرفته است. وی درباره دمای بالای بنزین به هنگام تحویل و انقباض (تغلیظ) آن در مخازن خنک زیرزمینی گفت: هر چند قرار است بنزین در دمای 60 درجه فارنهایت به جایگاهها تحویل گردد ولی در حال حاضر گاهی فرآورده نفتی در دمایی بالاتر از 60 درجه فارنهایت تحویل می‌گردد که در نتیجه آن در مخزن مقداری از حجم آن کاسته می‌شود. اما همین بنزین به هنگام تحویل و گردش در لوله و داخل تلمبه تقریباً به همان درجه حرارت ابتدایی، عرضه می‌گردد و بنابراین، آن کاهش حجم مرتفع می‌گردد.
آقای زارعی پور، کارشناس عملیات شرکت نفت هم تبخیر فرآورده‌های نفتی در مخازن را ناشی از چند علت دانست و گفت: از جمله این علت‌ها، خلاء موجود در مخازن بنزین است چنانکه هر چه سطح فرآورده در مخزن اصلی پایین تر رود خلاء داخل مخزن تشدید و به همین علت میزان و سرعت تبخیر بیشتر می‌شود و هم اکنون در پالایشگاه‌ها برای رفع این مشکل مخازن یا سقف شناور نصب شده است.
آقای زارعی بالا بردن دمای جوش این فرآورده‌ها را از جمله اقدامات انجام شده ذکر و اضافه کرد: در پالایشگاه¬های کشور تلاش بر این است که عوامل تبخیر کننده بنزین کاهش یابد اما در این باره مشکلات زیادی هم وجود دارد که از جمله آن وجود خودروهایی مانند پیکان است که هنوز هم از سیستم کاربراتوری (تزریق بخار بنزین در سیلندر) در مقابل انژکتوری (پاشیدن پودر بنزین در سیلندر) سود می‌جوید و تا هنگامی که این خودروها وجود داشته باشد، بالا بردن نقطه جوش بنزین از 36 درجه به 60 درجه که نقطه تبخیر را هم افزایش می‌دهد، چندان امکان‌پذیر نیست.
ایشان همچنین گفت: همانگونه که آقای کشکولی هم اشاره کردند شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران تصمیم گرفت مرجع سومی را برای اندازه‌گیری میزان تبخیر فرآورده‌های نفتی به خدمت بگیرد که بر این اساس، به درخواست این شرکت پژوهشکده صنعت نفت، طی یک سال گذشته تحقیقات مفصلی را در این خصوص انجام داده که قرار است رقم دقیق میزان قابل پذیرش برای تبخیر بنزین در جایگاه‌ها از سوی این گروه تحقیقاتی اعلام گردد.
میزان تبخیر بنزین در ایران از چند سال قبل به چند برابر حد مجاز رسیده است. عناصر حاصل از این تبخیر، عامل بیماری‌های کشنده و تخریب‌کننده محیط زیست است. اما کسی صدای این قضیه را در نیاورده است.
مسوولیت سازمان حفاظت محیط زیست
مقامات دولتی، آمارهای مختلفی از افزایش مصرف مواد سوختی (مخصوصاً بنزین) در کشور ارایه می‌کنند و رسانه‌های ما نیز همان آمارها و سرکوفت زدن‌ها را بدون تحقیق انتشار می‌دهند.می‌گویند مصرف بنزین در ایران بیش از سایر کشورها است. می‌گویند دولت همه ساله صدها میلیارد تومان بابت بنزین و نفت گاز یارانه میدهد،می‌گویند ما ملت اسراف کاری هستیم و ...
آن‌ها می‌گویند، ما دست‌اندرکاران رسانه‌ها نیز باورمان می‌شود و نمی‌رویم در این زمینه تحقیق کنیم، چرا از لوله‌های خروجی پمپ‌بنزین‌های منصوب در جایگاهها، شرشر بنزین می‌ریزد، یا بنزین از باک پس می‌زند و همواره زمین پمپ‌بنزین‌های کشور خیس از بنزین است؟ اگر برویم و تحقیق کنیم، متوجه می‌شویم تهیه، تولید و توزیع دستگاه‌ها پمپ‌کننده بنزین و سایر مواد سوختی هم در انحصار یک شرکت بخصوص است که پمپ‌هایی بافناوری قدیمی تولید می‌کند. گردن این شرکت هم آنقدر کلفت است که تمام کوشش‌ها برای وارد کردن پمپ‌های بهتر و کارآتر را عقیم کرده است.
سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نگهبان مسوول سلامت زندگی ما و محیط زیستمان، زمستان‌ها که با پدیده وارونگی هوا مواجه می‌شویم. ستاد بحران تشکیل می‌دهد و هزار و یک توصیه توأم با گوشه و کنایه به شهروندان وظیفه‌شناس(!) ارایه می‌دهد. اما همین سازمان نه درباره ادامه ساخت خودروهایی با فناوری منسوخ چهار دهه پیش و خودروهایی که وسیله نقلیه بارکش است، اما به صورت خودروی سواری با چند برابر قیمت و با مصرف 24 لیتر بنزین در صد کیلومتر به مردم تحمیل می‌شود، کلامی اظهار نظر نمی‌کند.
خودروهای منسوخ را به مردم با چند برابر بها می‌فروشند، بنزین و نفت گاز با تبخیر بالا عرضه می‌کنند و آن وقت به مردم هم سرکوفت می‌زنند که شما اسراف کار هستید و منابع اصلی را هدر می‌دهید! مردم را اسراف کار معرفی می‌کنند تا سوء مدیریت خود را که به صورت تبخیر میلیاردها تومان فرآورده‌های نفتی بروز می‌کند، پنهان سازند.
بر اساس قانون مربوط به وظایف سازمان حفاظت محیط زیست، مسوول اصلی در مورد محیط زیست و آلودگی‌هایی که سلامت انسان، حیوان، گیاه و به طور کلی اکوسیستم را به خطر می‌اندازد، سازمان حفاظت محیط زیست است. بنابراین جا دارد از خانم معصومه ابتکار، ریاست این سازمان بپرسیم در مقابل پدیده خطرناک تبخیر غیراستاندارد بنزین و نفت گاز در چهار سال گذشته چه کرده‌اید؟ اصولاً از این ماجرا خبر دارید؟
سرکار خانم ابتکار... اطلاعاتی را که در مورد اثرات تخریبی و کشنده تبخیر غیرمتعارف بنزین و نفت گاز در آغاز این گزارش ذکر کردیم، به کارشناسان سازمان خود بدهید و از آنها نظر بخواهید تا متوجه شوید وضع از چه قرار است؟!
سرکار خانم ابتکار! در این زمینه‌ها مسوولیت شما درجه اول است و مسوولیت وزیر نفت (و هر شخص حقیقی یا حقوقی دیگر که محیط زیست و سلامت انسان‌ها، گیاهان و حیوانات را به مخاطره اندازد) در درجه دوم است. لطفاً برای ما بیان فرمایید سازمان متبوع شما در راستای وظایفش، چه اقداماتی انجام داده است؟!   
.....................................................................................................
لینک مطلب من در دیدارگاه آینده نیوز:
رمزگشایی ازنقش بنزین داخلی درآلودگی‌هوا/ رفعتی
.....................................................................................
در همین رابطه لینک های زیر را بخوانید:

هوای تهران در شرایط "هشدار" است ، اما اعلام نمی کنند!

"بنزین غیراستاندارد،علت آلودگی هوای‌تهران"